Tokat; Ali Tusi Türbesi

Halk arasında Ali Tûsî Türbesi adıyla söylenmesiyle beraber bu ismin türbede yatan kişinin babasının olduğu kitabeden açık­ça anlaşılmaktadır.

Üstünde Dânişmend ve Selçuklu eser­lerinin bulunduğu, Tokat'ın en eski cad­desi olarak bilinen Sulusokak'ın yukarı tarafındadır. Kayseri'deki Hacı Kılıç Ca­mii ve Medresesi'nin banisi, I. Alâeddin Keykubad'ın veziri Ebü'l-Kâsım-ı Tûsî tarafından daha hayatta iken 631 (1234) yılında yaptırılmıştır. Türbe kare planlı olup gövdesi yan hi­zadan itibaren sekizgen bir yüksek kub­be kasnağına dönüşmüştür. İç mekânı örten tromplu kubbe, dışarıdan piramit biçimi bir külahla kapatılmışsa da bu­gün yıkık olan bu külahın yerinde kire­mit örtülü bir çatı bulunmaktadır. Du­varlar tuğladan örülmüş ve kirli sarı ka­lın bir sıva ile kaplanmıştır. Ön yüzünde türbenin en dikkat çekici kısmını oluş­turan iki pencere mevcuttur. Pencere açıklıkları, zemin hizasından başlayan ve iki mislinden fazla yükseklikte olan bi­rer dikdörtgen nişin alt yarısında yer almakta, üstlerinde de sivri kemerli birer yüksek alınlık bulunmaktadır. İçeri doğ­ru üç seviyeli olan nişlerin üst pervazları ile alınlık kemerleri arasında, kirli sarı zemin üzerine fîrûze çini mozaikle iki âyet yazılmıştır. Nişlerin diğer kısımları ile alınlıkların içi fîrûze, lâcivert ve mor çini mozaikle yapılmış birbirini kesen altıgenlerden mürekkep geometrik de­senlerle süslenmiştir. Pencere nişlerinin üzerinde, dar bir saçaklıkla korunan in­ce uzun ve iki satirli kitabe yer almak­tadır. Türbenin güneydoğu köşesine geç devirlerde, duvar oyulmak suretiyle ke­merli ve içbükey nişli kitâbesiz bir çeş­me yapılmıştır.